کنجاله سویا یک پسماند کارخانه جات روغن کشی است و هنگامی که روغن سویا به روش حلال و یا روش مکانیکی از دانه سویا خارج می شود باقی می ماند.

روش استخراج روغن به روش حلال به طور وسیعی مورد استفاده قرار می­گیرد زیرا روش کاربردی تری در استخراج روغن و کاهش مواد ضد تغذیه ای سویا می باشد. اما برای این روش نیاز به سرمایه گذاری اولیه بالا است و سالانه بایستی هزینه و انرژی زیادی صرف تولید کنجاله سویا نمود. در جهت مقابل روغن کشی به روش expeller-extrusion نیاز به سرمایه گذاری اولیه کمتر و روش استخراج روغن ساده تری دارد و مواد آلی موجود در سویا بطور ثابت تری باقی می ماند.

با افزایش قیمت غلات، کنجاله سویا و سایر اجزای تشکیل دهنده خوراک مرغ، پرورش دهندگان به دنبال یافتن مواد و یا روش های فرآوری اند که بتواند ضریب تبدیل غذایی و یا هزینه تمام شده خرواک مرغ را کاهش دهند. اندازه ذرات خوراک یکی از عوامل پذیرفته شده در بین پرورش دهندگان طیور است که بر میزان ابقاء مواد مغذی، نرخ رشد و توسعه و سرعت عبور مواد غذایی در دستگاه گوارش تاثیر گذار است (Gabriel et al., 2003; Amerah et al., 2007, 2008).

اطلاعات زیادی در مورد اجزای خوراک دهی سویا فرآوری شده به روش مکانیکی (ESBM) (در خوک) وجود دارد اما در مورد طیور اطالاعات زیادی در دسترس نیست. هدف از انجام این طرح بررسی تاثیر نوع کنجاله سویا و اندازه ذرات ذرت و ESBM بر عملکرد جوجه های گوشتی، وزن نسبی سنگدان و قابلیت هضم مواد مغذی است.

مواد و روش ها:

جیره ها بر اساس احتیاجات NRC 1994 و با ذرت، کنجاله سویا و پودر ضایعات طیور بالانس گردید. آمینو اسیدها نیز بر اساس حداقل آمینو اسید قابل هضم بالانس گردید.

کنجاله سویای درشت همان کنجاله معمولی بوده که بدون هیچ تغییری اضافه شد و کنجاله سویا آردی با سایز ریز هم از طریق آسیاب چکشی حاصل گردید.

در آزمایش دوم به وسیله آسیاب غلطکی، دانه ذرت و ESBM غلطک زده شده تا هم خاکه کمتری داشته باشد و هم اندازه ذرات همگن تری داشته باشد.

در جیره استارتر حاوی 5/0 درصد دی اکسید تیتانیوم به عنوان مارکر برای تعیین قابلیت هضم مورد استفاده قرار گرفت

در آزمایش اول 1024 قطعه جوجه یکروزه Heritage تا سن 49 روزگی پرورش داده شدند. 32 قطعه جوجه در هر پن و جمعا 32 پن وجود داشت که 4 تیمار و 8 تکرار داشت. جوجه مرغ ها بر روی بستر پرورش یافتند و آب و غذا بصورت آزاد در اختیار پرنده­ها بود. تا سن 14 روزگی دانخوری روزی یکبار پر میشد و از سن 15 الی 49 روزگی روزی دوبار دان دهی می شد. برنامه نوری 23 ساعت روشنایی در هفته اول، در هفته دوم 22 ساعت و در هفته سوم 20 ساعت نور و از سن 21 تا 49 روزگی نور طبیعی پرورش داده شدند. دمای سالن در هفته اول 32 الی 34 درجه سانتی گراد و به ازای هر هفته افزایش سن دو الی سه درجه دمای سالن کاهش داده شد. پرنده ها 900 گرم خوراک آغازین، 2/3 کیلوگرم خوراک رشد 6/3 کیلوگرم خوراک پایانی مصرف نمودند.

در آزمایش دوم 256 قطعه جوجه نر راس 344*708  در طبقه اول تا چهارم باتری های 6 طبقه نگهداری شدند بطوریکه در هر قفس 8 پرنده و 4 تیمار با 8 تکرار به طور کاملا تصادفی توزیع شدند. آب و غذا بطور آزاد در اختیار پرنده ها قرار داشت و برنامه نوری 23 ساعت روشنایی تا سن 21 روزگی بود. 4/1 کیلوگرم خوراک آغازین تا سن 21 روزگی مصرف کردند.

در آزمایش اول

وزن بدن و خوراک هر پن بطور جمعی در پایان هر دوره آغازین، رشد و پایانی یعنی 14، 35 و 49 روزگی اندازه گیری شدند. تلفات روزانه ثبت و وزن گیری شدند.

در آزمایش دوم

وزن بدن و مصرف خوراک به ازای هر قفس در سنین 7 و 19 روزگی اندازه گیری شد. در سن 16 روزگی کف قفس­ها تمیز شد و کاغذی تازه قرار داده شد و نمونه مدفوع بطور روزانه و به مدت 3 روز جمع آوری گردید. در سن 21 روزگی نمونه از محتویات ایلئومی (از ناحیه ای 2 سانت بعد از زائه مکل و 2 سانت قبل از دریچه ایلئو سکال) به آرامی جمع آوری گردید. همچنین سنگدان جدا و از محتویات خالی شد سپس وزن گردید.

اندازه ذرات خوراک روش ASAE به شماره S319.3 اندازه گیری شد. انرژی خام (Merrill andWatt, 1973)، ممانعت کننده تریپسین(Hamerstrand et al 1981) ، پروتئین خام، چربی خام و فیبر خام کنجاله سویا براساس روش های AOAC اندازه گیری شد. میزان ME محاسبه شده برای SSBM و ESBM قبل از فرمولاسیون جیره محاسبه و در نظر گرفته شد.

در آزمایش دوم

نمونه خوراک و مدفوع برای انرژی خام، رطوبت، پروتئین خام، چربی خام بر اساس روش های AOAC اندازه گیری شد و دی اکسید تیتانیوم نیز برای برآورد قابلیت هضم مورد آنالیز قرار گرفت.

نتایج و بحث

اندازه ذرات سویا فراوری شده با حلال درشت و ریز به ترتیب 971 و 465 میکرو متر و برای سویا مکانیکی 1080 و 352 میکرومتر بود. مقدار پروتئین خام، چربی خام و رطوبت به ترتیب 7/40، 2/7 و 8/11 درصد برای سویای مکانیکی و 4/47، 4/1 و 0/12 درصد برای سویای حلال بود. میزان بازدارنده تریپسین در سویای مکانیکی 1/22 TIU/mg و برای سویای حلال 8/3 TIU/mg بود. سویا بدست آمده به روش حلال باعث افزایش وزن زنده بدن در سنین 14، 35 و 49 روزگی نسبت به سویای مکانیکی افزایش داد. که این افزایش وزن رنده بدن ناشی از افزایش مصرف خوراک بود. با افزایش اندازه خوراک وزن جوجه ها نیز در 35 و 49 افزایش یافت. همچنین پرنده های دریافت کننده خوراک آردی در سنین 14 و 35 مصرف خوراک بالاتری داشتند. ضریب تبدبل غذایی در جوجه های 14 روزه ای که سویا مکانیکی مصرف نمودند بالاتر از سویای حلال اما در سنین 35 و 49 روزگی کمتر بود.بالاتر بودن ضریب تبدیل غذایی جوجه های تغذیه شده با سویای مکانیکی به ان دلیل است که حرکات روده، ترشح آنزیم پانکراس و ترشح اسیدهای صفراوی بعد از تفریخ تحت تاثیر بازدارنده تریپیسین موجود در سویای مکانیکی است و تفاوت در ضریب تبدیل در سنین 35 و 49 روزگی نیز به دلیل وجود روغن بالاتر در سویای مکانیکی است. البته لازم است تا پروفایل اسید های چرب موجود در سویا نیز تعیین گردد تا بتوان بهتر نتیجه گیری نمود. افزودن سویای درشت به جیره توانست ضریب تبدیل را بهبود بخشد. مطالعات زیادی تاثیر اندازه ذرات درشت را بر قابلیت ابقای مواد معدنی و مواد مغذی گزارش نموده اند Reece et al. (1985) and Nir et al. (1995) گزارش نموده اند که پرندهای تغذیه شده با ذرات درشت گندم، ذرت و سورگوم ضریب تبدیل بهتری نسبت به ذرات ریز داشتند Gabriel et al (2003) عنوان نمود افزایش اندازه ذرات موجب افزایش فعالیت سنگدان، افزایش فعالیت شیمیایی پپسین در پیش معده، کاهش pH سنگدان و بهبود قابلیت هضم پروتئین می­گردد. برخی از محققین افزایش جذب و قابلیت ابقاء مواد معدنی در اثر ذرات درشت را نیز گزارش نموده اند. بطوریکه Kilburn and Edwards 2004)) گزارش نمود افزایش اندازه کنجاله سویا از 891 به 1239 میکرومتر موجب افزایش قابلیت ابقاء مواد معدنی و بهبود ضریب تبدیل غذایی در جیره نیمه خالص گردید. جوجه های تغذیه شده با سویای مکانیکی درشت، وزن زنده بالاتری در سنین 14، 35 و 49 روزگی نسبت به گروه تغذیه شده با سویای آردی داشتند و جوجه های تغذیه شده با سویای حلال آردی در 14 روزگی وزن بدن بالاتری داشتند و هیچ اختلاف وزنی بین جوجه های تغذیه شده با سویا مکانیکی و سویای حلال درشت وجود نداشت اما در همین سن جوجه مرغ های تغذیه شده با سویای آردی مکانیکی وزن کمتری نسبت به جوجه مرغ های تغذیه شده با سویای حلال آردی داشتند. بطور کلی می توان گفت سویای آردی مکانیکی وزن کمتری در سنین 14، 35 و 49 داشت. این نتایج نشان دهنده آن است که افزایش اندازه ذرات سویای مکانیکی موجب فعالیت بهتر سنگدان و در نتیجه بهبود عوارض جانبی مهار کننده تریپسین می­شود. ارتباط متقابلی در مصرف غذای کلی بین نوع سویا و اندازه ذرات وجود داشت بطوریکه مصرف جیره حاوی سویای حلال آردی بالاتر از سویای مکانیکی آردی و درشت بود اما سویای حلال درشت مصرف خوراکی متعادل داشت. ضریب تبدیل غذایی بالاتر با سویای حلالی آردی می تواند ناشی از کاهش حرکات دودی روده و افزایش سرعت عبور غذا در روده و مصرف خوراک ناشی شود.

آزمایش دوم

اندازه ذرات کنجاله سویای مکانیکی درشت و ریز به ترتیب 1290 و 470 میکرومتر و ذرات درشت و ریز ذرت 1330 و 520 میکرومتر بود. همچنین متوسط اندازه ذرات خوراک حاوی ذرت و سویای درشت 1217 میکرومتر، ذرت آردی و سویا درشت 900 میکرومتر، 818 میکرومتر برای سویای آردی و ذرت درشت و 630 میکرومتر برای ذرت و سویا آردی بود. کنجاله سویای مکانیکی درشت وزن بدن جوجه مرغ ها را در سن 7 و 19 روزگی کاهش داد اما اختلافی در افزایش وزن بدن جوجه مرغ ها در بین سن 7 الی 19 روزگی مشاهده نشد. کاهش وزن ناشی از کاهش مصرف خوراک و ضریب تبدیل غذایی ضعیف تر در این سنین همراه بود. ذرت درشت نیز مصرف خوراک و وزن بدن جوجه مرغ ها را در 7 و 19 روزگی کاهش داد و ضریب تبدیل غذایی بالاتری داشت. Charbeneau and Roberson 2004)) گزارش نمود هنگامی که اندازه ذرت از 606 به 1094 میکرومتر افزایش یافت وزن بدن جوجه مرغ ها در سنین 7 الی 15 روزگی کاهش یافت همچنین Jacobs et al. (2010) عنوان نمود هنگامی که اندازه ذرات ذرت از 557 به 1387 میکرومتر افزایش یافت ارتباط خطی بین افزایش اندازه و کاهش وزن بدن جوجه مرغ ها (0 الی 21 روزگی) و ضریب تبدیل غذایی ضعیف تر (0 الی 7 روزگی) وجود داشت از این جهت وی عنوان نمود سنگدان پرنده­های جوان به میزان کافی توسعه و رشد نیافته تا بتواند خود را با افزایش اندازه ذرات مطابقت دهد در حالیکه Parsons et al. 2006)) عنوان نمود افزایش اندازه ذرات ذرت از 781 به 2242 میکرومتر موجب افزایش مصرف خوراک، بهبود ضریب تبدیل غذایی و افزایش ابقاء پروتئین در جوجه های تغذیه شده با خوراک پلت در سن 3 الی 6 هفتگی شد. ذرت درشت موجب افزایش وزن سنگدان در سن 21 روزگی و سویای مکانیکی موجب افزایش قابلیت هضم پروتئین در سن 21 روزگی شد. قابلیت هضم پروتئین در جیره حاوی سویا و ذرت آردی از هر سه تیمار کمتر بود. بنظر می رسد این امر ناشی از تحریک ترشح پپسین در پیش معده و پروتئاز در ابتدای روده باریک توسط افزایش اندازه ذرات خوراک باشد (Gabriel et al.,2003). بالاتر بودن وزن سنگدان در پرنده هایی که ذرت و سویا درشت و یا ذرت درشت و سویا آردی مصرف کردند نشان دهنده آن است که وزن سنگدان بیشتر تحت تاثیر اندازه ذرات ذرت است. Charbeneau and Roberson (2004) and Jacobs et al. (2010) نیز گزارش نمودند هنگامی که اندازه ذرت افزایش یافت وزن سنگدان نیز افرایش یافتNir et al. (1994) گزارش نمود هنگامی که اندازه ذرت متوسط و درشت بود وزن سنگدان 26 و 41 درصد نسبت به جیره های آردی افزایش یافت.

نتایج ناشی از این آزمایش نشان دهنده آن است که نوع کنجاله سویا (مکانیکی و حلال) و اندازه ذرات سویای مکانیکی و ذرت بر عملکرد پرنده، قابلیت هضم و وزن سنگدان تاثیر دارد. نتایج ناشی از آزمایش اول نشان داد کنجاله سویا مکانیکی توان جاگزینی با سویای حلال را داراست بطوریکه می توان با افزایش اندازه ذرات سویا اثرات جانبی مهار کننده های تریپسین را کاهش داد. با وجود بهبود قابلیت هضم پروتئین و رشد بهتر سنگدان تحت تاثیر اندازه افزایش اندازه ذرات خوراک بایستی در نظر گرفت افزایش اندازه ذرات خوراک از 1300 میکرومتر موجب سخت شدن مصرف خوراک و افزایش مصرف انرژی پرنده های جوان برای ریزتر کردن ذرات و کاهش دسترسی انرژی برای رشد پرنده های جوان می­ گردد.