مایعات توبولی در بدن طیور دارای دو سیستم تامپونی بسیار مهم برای انتقال

مازاد یون های هیدروژن به داخل ادرار بدن طیور هستند.

1-    تامپون فسفاتی

2-     تامپون آمونیاکی

علاوه بر آن تعداد سیستم های دیگر از قبیل اورات، سیترات، و سایر سیستم های تامپونی ضعیف مشابه و همچنین سیستم تامپونی بیکربناتی نیز وجود دارد.

تامپون فسفاتی:

تامپون فسفاتی از مخلوطی از HPO₄-² وH₂po^-₄ تشکیل شده است بنابراین با وجودی که تامپون فسفاتی در خون طیور بسیار ضعیف است به صورت یک تامپون بسیار قویتری در مایع توبولی در می آید. مقدار HPO₄-² در فیلترای گلومرولی به طور طبیعی حدود چهار برابر مقدار HPO₄-² است. مازاد یون های هیدروژن که وارد توبول ها می شود. با  HPO₄-²ترکیب می شود و HPO₄-² را تشکیل می دهد که وارد ادرار بدن طیور می گردد.

یون سدیم به جای یون هیدروژن که در این واکنش دخالت می کند به داخل مایع خارج سلولی بدن طیور جذب می گردد و در همان زمان یک یون بیکربنات که در جریان ترشح یون هیدروژن تشکیل شده بود نیز به داخل مایع خارج سلول آزاد می شود.

به این ترتیب، اثر خالص این واکنش افزایش دادن مقدار بیکربنات سدیم در مایعات خارج سلول است که روش کار کلیه برای کاهش دادن درجه اسیدوز در مایعات بدن طیور را تشکیل می دهد.

تامپون آمونیاکی:

یک سیستم تامپونی بسیار قوی مایع توبولی از آمونیاک NH3 و یون آمونیوم NH+ تشکیل شده است. سلول های اپی تلیال توبول ها به استثنای سلول های بخش نازک لوله هنله به طور مداوم آمونیاک می سازند که به داخل توبول ها انتشار می یابد. آنگاه آمونیاک با یون های هیدروژن وارد واکنش شده و یون های آمونیوم تشکیل می دهد و یون های آمونیوم به صورت ترکیب، یون های کلر و سایر آنیون های توبولی به داخل ادرار طیور دفع می شوند.

اثر خالص این واکنش افزایش دادن غلظت بیکربنات سدیم در مایع خارج سلولی بدن طیور است. این مکانیسم یون آمونیوم برای انتقال مازاد یون هیدروژن در توبول ها به دو دلیل متفاوت اهمیت زیادی دارند:

هر زمان که یک مولکول آمونیاک با یک یون هیدروژن ترکیب شده و یک یون آمونیوم تشکیل می دهد؛ غلظت آمونیاک در مایع توبولی بدن طیور کاهش می یابد و سبب می شود، که آمونیاک بیشتری از سلول های اپی تلیال به درون مایع توبولی انتشار یابد به این ترتیب میزان ترشح آمونیاک به داخل مایع توبولی عملاً به وسیله مقدار مازاد یون های هیدروژن که باید انتقال یابند تعیین می شود.

قسمت اعظم یون های منفی مایع توبولی را یون های کلر تشکیل می دهند. فقط تعداد اندکی از یون های هیدروژن می تواند به صورت ترکیب مستقیم با یون کلر انتقال یابد زیرا اسید کلریدریک یک اسید بسیار قوی بوده و PH توبولی به سرعت تا مقدار بحرانی 5/4 سقوط می کند که در زیر آن ترشح بیشتر یون های هیدروژن قطع می گردد.

اما هنگامی که یون های هیدروژن با آمونیاک ترکیب شده و آنگاه یون آمونیوم حاصله با یون کلر ترکیب می شود.PH  به طور قابل ملاحظه ای سقوط نمی کند زیرا کلرورآمونیوم دارای خاصیت اسیدی بسیار ضعیفی است.

60% آمونیاک ترشح شده به وسیله اپی تلیوم توبولی از گلوتامین و 40% باقی مانده از اسیدآمینه های مختلف و به خصوص گلیسین و آلانین مشتق می شود.

تغییرات طبیعی تعادل اسید- باز:

در حیوانات سالم در حین فعالیت های طبیعی روزانه مقادیر زیادی اسید تولید می گردد. بیماری ها و سایر استرس ها می توانند به میزان زیاد مقدار اسید تولید شده روزانه را افزایش دهند .

متابولیسم مواد غذایی جذب شده:

غذا در مرغ های تخم گذار یکی از عوامل عمده تولید کننده H⁺ اضافی می باشد تولید CO2 در طی مسیرهای مختلف اکسیداسیون از علت اصلی این امر می باشد. کربوهیدرات ها، چربی و آمینو اسیدهای گلیکوژنیک مثل والین از طریق پیروات تجزیه شده و تولید CO2 می نمایند.

اسیدهای چرب و آمینو اسیدهای کتوژنیک مثل لوسین ابتدا به استواستات و بتا هیدروکسی بوتیرات و سپس به CO2 تبدیل می گردند. اسید سولفوریک محلول نهایی مهم اکسیداسیون سیتئین و متیونین می باشد. اسید فسفریک از کاتابولیسم (شکسته شدن) فسفولیپیدها، فسفوپروتئین ها و استرهای فسفریک به وجود می آید. سایر اسیدهای آلی مثل اسید استیک، اسید سیتریک و اسید ایزوسیتریک نیز بر حسب اقلام غذایی موجود در جیره طیور می توانند حضور داشته باشند. در مقایسه با مقدار کم اسید اوریک تولید شده از تجزیه اسیدهای نوکلئیک در پستانداران، در پرندگان مقادیر نسبتاً زیادی اسیداوریک از اکسیداسیون مواد ازت دار تولید می شود اسید اوریک بیشترین تاثیر را بر اسیدی حاصل از غذاهای هضم شده دارا می باشد.

در شرایط طبیعی، شکل گیری استخوان (تولیدH+) و بازجذب مواد از آن (گرفتن H+ از پلاسمای خون) در پستاندارارن اثر نسبتاً کمتری بر روی تعادل اسید باز طیور دارد. به هر حال در پرندگان تخم گذار به خصوص در طیور اهلی دارای تولید زیاد نیاز به کلسیم موجب می گردد تا مقادیر قابل ملاحظه ای بازجذب از مغز استخوان صورت پذیرد که بافت کلسیفید شده در ناحیه مغز استخوان های طویل مانند استخوان درشت نی ذخیره می شود. در حالی که اثرات بازجذب از استخوان بر روی تعادل اسید و باز (بالعکس) مورد توجه کمی قرار گرفته است. به نظر می رسد که فراهم گشتن تا یک گرم کلسیم از مغز استخوان مرغ خانگی تنها ظرف چند ساعت احتمالاً می توانند تاثیر بر روی این تعادل داشته باشد. همچنین ذخیره سازی مجدد روزانه مغز استخوان از کلسیم جیره غذایی نیز اثری مشابه ولی در مسیر مخالف دارد.