ارتباط تنگاتنگ و متقابلی بین حجم سنگدان و ترشحات پیش معده در طیور وجود دارد

و میزان اثر گذاری پپسین و اسید کلرید ریک بر هضم غذا متناسب با انقباضات و زمان ماندگاری در سنگدان طیور تغییر می نماید. فعالیت بیشتر سنگدان در طیور موجب ترشح بیشتر اسید کلرید ریک پیش معده شده و در نتیجه افزایش سطح اسید موجب سلامت و استرلیزه شدن روده طیور می گردد.

فعالیت سنگدان بر میزان مصرف خوراک طیور تاثیر گذار است و نرخ ورود خوراک از چینه دان را کنترل می کند (Chaplin et al., 1992). در سایر گونه ها از جمله انسان و خوک معده تنظیم کننده میزان مصرف خوراک می باشد. بنظر می رسد تنظیم مصرف خوراک در طیور توسط ناحیه پیش معده-سنگدان تنظیم گردد.

سیری می تواند از طریق کشیده شدن سنگدان و تحریک شدن عصب واگ و یا از طریق تنظیم هورمونی توسط گرلین، گاسترین و کوله سیستوکنین در طیور تنظیم گردد (Richards and Proszkowiec-Weglarz, 2007). حتی اگر مرکز سیری در جوجه های گوشتی مدرن باطل شود (Ka et al., 2009; Cline et al.,2010) تنظیم مصرف خوراک به وسیله محدودیت فیزیکی حجم سنگدان و محدودیت ورود غذا به دوازده در طیور تنظیم می گردد. از این رو بنظر می رسد پر خوری در جوجه های گوشتی با مصرف خوراک آزاد و تحت تاثیر توسعه ناکافی سنگدان و عدم وجود ذرات درشت در خوراک ناشی شود.که این نظریه مطابق با یافته های Péron et al. 2005) است که مشاهده نمود در جوجه های با مصرف آزاد در مقابل مصرف کنترل شده خوراک خیلی آرد شده بر پایه گندم موجب کاهش قابلیت هضم نشاسته در نتیجه مصرف بیش از حد خوراک در طیور می گردد.

در بیشتر حیوانات نرخ عبور محتویات روده از معده متناسب یا هماهنگ کننده هضم و جذب در روده باریک بوده بطوریکه روده توانایی هضم و جذب نسبتا ثابتی در واحد زمان دارد. مهمترین عامل تنظیم کننده ترشح آنزیم های پانکراس توسط تحریک عصب واگ و کوله سیستوکنین در طیور انجام می شود. کوله سیستوکنین توسط ناحیه پیلوری پرنده ترشح شده  Denbow),2000). و با عصب واگ هر دو تنظیم کننده ترشحات پانکراس در طیور می باشند (Li and Owyang, 1993). بنابراین تاثیر افزایش فعالیت سنگدان در طیور بر ترشح آنزیم و اسید های صفراوی و جذب by Svihus et al. (2004a) and Hetland et al. 2003)) ممکن است با تاثیر بر ترشح بیشتر cck در ناحیه پیلوری باشد بطوریکه Murai et al. 2000)) گزارش نمود CCK نقش تنظیم کننده ای بر تنظیم ترشحات پانکراس در پستانداران دارد.

تاثیر ساختار جیره بر روی رشد و فعالیت سنگدان در طیور

دستگاه گوارش توانایی آن را دارد که خود را به سرعت با ترکیب جیره در طیور هماهنگ نماید. مطالعه بر روی پرندگان وحشی که در طول سال طیف وسیعی از جیره را مصرف می نمایند دارای اندازه روده باریک و سکوم متفاوتی هستند (Klasing, 1998). سنگدان به سرعت به تغییر جیره پاسخ داده و این اولین نتیجه تغییر در ساختار جیره می باشد. ساختار می تواند ناشی از اندازه ذرات و یا استحکام بین ذرات مختلف خوراک در طیور باشد. مواد غذایی پس از آنکه خرد و میکس شدن به فرم پلت درآمده و این امر موجب افزایش مصرف خوراک و بهبود فرآوری تکنیکی خوراک می­گردد. دومین سطح ساختار خوراک به شکل کلی خوراک می پردازد. خوراک پلت با قرار گرفتن در ابتدای دستگاه گوارش و با مرطوب و خیس شدن به راحتی باز شده و به ذرات ریزتر و مواد تشکیل دهنده تجزیه می گردد. حل شدن پلت بعد از مصرف خوراک تاثیری بر رشد سنگدان ندارد و تنها موجب افزایش مصرف خوراک می­گردد از این رو هنگامی که خوراک پلت جایگرین خوراک مش می­گردد وزن نسبی سنگدان کاهش می یابد (Engberg et al., 2002; Svihus et al., 2004b). خوراک پلت از ذرات ریز خوراک ناشی شده که تحت فشار کنار یکدیگر قرار گرفته اند که این تاثیر همانند خوراکی درشت با ذرات درشت عمل می نماید. از این رو می توان عنوان نمود چسبندگی بین اجزاء تعیین کننده میزان مصرف خوراک در طیور همانند اندازه ذرات می باشد.

هنگام استفاده از موادی مانند پوسته، تراشه چوب و یا غلات درشت به سرعت موجب افزایش اندازه سنگدان در طیور می گردد. بطوریکه Biggs and Parsons 2009)) عنوان نمودند هنگامی که به جیره جوجه های یکروزه گندم کامل اضافه شد پس از 7 روز وزن سنگدان افزایش یافت. نتایجی مشابه را هنگامی که بلدرچین ها با جیره های حاوی فیبر بالا تغذیه شدند مشاهده شد بطوریکه پس از 14 روز وزن سنگدان افزایش یافت همچنین پس از کاهش فیبر جیره وزن سنگدان پس از 14 روز کاهش یافت (Starck, 1999). افزایش اندازه سنگدان در نتیجه پاسخ به نیاز کاهش اندازه ذرات است و همانطور که در جدول 2 آمده اندازه سنگدان می تواند تا 2 برابر وزن اولیه خود در پاسخ به تغییر ساختار جیره افزایش یابد.

نتایج یافته از تحقیقات نشان دهنده آن است که حجم سنگدان در طیور می تواند با استفاده از دانه کامل و یا فیبر نامحلول جیره افزایش یابد (Hetland et al., 2003; Bjerrum et al., 2005; Gonzales-Alvarado et al., 2008; Amerah et al., 2008; 2009b). در واقع افزایش وزن اجزاء سنگدان در طیور معمولا بیش افزایش در سایز سنگدان در طیور می باشد بطوریکه عموما افزایش وزنی بیش از دو برابر مشاهد می شود. بنابراین تغییر در ساختار جیره نه تنها سایز سنگدان را افزایش می دهد بلکه ظرفیت نگهداری مواد توسط سنگدان را نیز بهبود می بخشد.

تاکنون جواب قطعی به این سوال داده نشده است که آیا مشاهده سنگدان کوچک در پرنده های تغذیه شده با جیره غیر ساختاری دلیل بر وضعیت غیر عادی و عملکرد ضعیف می باشد. در طبیعت پرندگان وحشی با جیره های حاوی ذرات ساختاری از قبیل دانه کامل و یا حاوی فیبر بالا استفاده می نمایند (Klasing, 2005). از این رو وجود سنگ در سنگدان موجب تحریک و تکمیل فعالیت سنگدان در طیور می شود. بنابراین منطقی به نظر می رسد که بتوان عنوان نمود گونه های پرنده هایی که اهلی هستند هم نیاز به تغذیه با ذرات درشت و ساختاری دارند. O'Dell et al.(1959) عنوان نمود استفاده از جیره غیر ساختاری نه تنها موجب کاهش توسعه سنگدان در طیور می شود بلکه کاهش ذرات ساختاری بطور مستقیم بر روی پیش معده نیز تاثیر گذار است حتی باعث بروز proventricularitis در برخی جوجه های می گردد. proventricularitis حالتی از پیش معده است که با بزرگ شدن بیش از حد پیش معده و دریچه ایسموس همراه است بطوریکه در برخی موارد موجب پارگی معده و یا اختلال در فعالیت پیش معده می گردد (Dormitorio et al., 2007).  Jones and Taylor(2001) مشاهده نمودند هنگام استفاده از دانه کامل گندم پپیش معده کوچکتر شد. با توجه به این مشاهدات می توان عنوان نمود توسعه طبیعی پیش معده و سنگدان وابسته به ترکیبات ساختاری جیره می باشند.

در حیات وحش بسیاری از پرندگان سنگریزه هایی را از طبیعت برای هضم بهتر در سنگدان مصرف می کنند. در واقع حیواناتی مانند پنگوئن که از غذای درشت یا فیبری استفاده نمی کنند به مقدار زیادی سنگریزه می خورند (Gionfriddo and Best, 1996). بطور مثال در 37 نمونه از قرقاول وجود سنگهای با قطر متوسط 3/2 میلی متر مشاهده شد در تحقیقی مشابه کهNorris et al. 1975)) بر روی باقرقره انجام گرفت در سنگدان 100 پرنده سنگریزه مشاهده گردید.

تحقیقات اولیه بر روی مرغ گوشتی و تخمگذار نشان دهنده تاثیر مثبت استفاده از سنگریزه بر روی عملکرد پرنده علی الخصوص در هنگام استفاده از دانه کامل می باشد (Balloun and Phillips, 1956; Scott and Heuser, 1957). اما تحقیقات اخیر هیچگونه اثر مثبتی از استفاده از سنگریزه بر روی عملکرد مرغان گوشتی یا تخمگذار تغذیه شده با دانه کامل گزارش نشده است Svihus et al., 1997; Waldenstedt et al., 1998; Bennett and Classen, 2003; Hetland et al., 2003; Garipoglu et al., 2006). انتخاب ژنتیکی برای جوجه های امروزه که همگی با غذای آردی تغذیه می شوند همگی دارای سنگدان های توسعه نیافته بوده و از این رو ممکن است استفاده از سنگریزه تاثیر کمی در فعالیت آنها بر غذا داشته باشد. با این حال ( Hetland et al. 2003) گزارش نمود استفاده از سنگریزه موجب کاهش اندازه ذرات در دوازده می گردد. استفاده از دانه درشت کربنات کلسیم یا صدف معدنی نتوانست اثر مفیدی همانند سنگریزه گرانیت داشته باشد (Scott and Heuser, 1957). زیرا pH کم در سنگدان موجب حل شدن کربنات کلسیم می گردد (Guinotte et al., 1995). ذرات درشت کربنات کلسیم می تواند باعث بهبود در ابقای کلسیم و استحکام استخوان، ضخامت پوسته تخم مرغ  شود که این امر ناشی از مصرف خوراک در بعد از ظهر و آزاد شدن آهسته کلسیم در طی شب (زمان تشکیل پوسته تخم مرغ) در دستگاه گوارش از سنگدان می گردد.