.تغذیه طیور در طی 50 سال گذشته تغییرات بسیاری نموده است

احتیاجات غذایی پرندگان با توجه به تغییرات ژنتیکی پرندگان تغییر نموده (Havenstein et al., 2003) و پیشرفت های زیادی در تغذیه پرندگان به وجود آمده است. ساختار و بافت جیره های غذایی طیور نیز دستخوش تغییرات عمده ای شده است. در نیمه اول 50 سال گذشته استفاده از خوراک مش به همراه دانه کامل یک روش استاندارد و پذیرفته شده برای خوراک دهی پرندگان به حساب می­ آمد. استفاده از خوراک پلت برای بوقلمون هایی که در مناطق بادخیز پرورش داده می شدند یک مزیت عمده به حساب می­ آمد (Ewing, 1951). همچنین استفاده از مواد غذایی آردی در جیره طیور در هیچ یک از کتاب های تغذیه ای مورد پذیرش نبود اما به دلیل استفاده از مواد آردی در خوراک پلت و افزایش کیفیت پلت عاملی بود که باعث قبولی بهتر جیره پلت توسط جوجه های گوشتی گردید و

نگرانی در مورد توزیع اندازه ذرات در خوراک مش به این وسیله مرتفع گردید

در سالهای اخیر استفاده از اجزا درشت در جیره بطور وسیعی مورد توجه این صنعت قرار گرفته است و نه تنها در برخی از کشورهای اروپایی استفاده از دانه گندم کامل در این صنعت مورد توجه قرار گرفته بلکه در بسیاری از مقالات نیز اثرات مفید استفاده از گندم کامل گزارش شده است. سنگدان نقش کلیدی در این زمینه ایفا می کند و از این رو ساختار جیره به دلیل تحریک فعالیت و رشد سنگدان مورد توجه متخصصان تغذیه قرار گرفته است.

 آناتومی و فعالیت سنگدان

 دستگاه گوارش طیور از اجزا متفاوتی از قبیل سکوم، کلوآک و چینه دان تشکیل شده است. دستگاه گوارش توانایی عادت پذیری با اندازه ذرات خوراک را دارد بطوریکه هنگام استفاده از خوراکی با ذرات درشت عضلات صاف و معده رشد نموده و متناسب با آن رشد می کنند. سنگدان نه تنها در پرندگان بلکه در برخی گونه های دیگر از قبیل هزار پا (Koch et al., 2009)، یا گونه ای از شاه ماهی خوراکی اروپایی نیز سنگدان دیده شده است (Schmitz and Baker, 1969). طیور دارای سنگدانی نسبتا بزرگ و عضلانی اند که توانایی سازگاری با اجزا درشت و سخت را در جیره دارد.  (2005) Gallusعنوان نمود اگرچه گالوس ها همه چیز خوار بوده اما در جیره طیور امروزی از قبیل جوجه گوشتی و بوقلمون که دارای غلات، کنجاله و یا حتی حبوبات اند. بایستی قبل از مصرف خرد شوند. سنگدان انقباضات و فعالیت خود را به وسیله دو سری ماهیچه طولی و عرضی انجام می دهد. طول نسبی بلند عضلات و چیدمان متقاطع عضلات نازک و ضخیم موجب خرد کردن اجزاء خوراک در سنگدان می­ گردد. یک لایه ضخیم گلایکو پروتئینی مقاوم به pH کم در قسمت داخلی سنگدان وجود دارد. لایه کویلین یک لایه پیوسته است که دایما در حال فرسوده شدن است و توسط غدد، کریپت و سلول اپیتلیال سطحی جایگزین می گردد که لایه سخت رویی از طریق 5 الی 6 غده و لایه نرم کویلین بین لایه سخت و سلول های اپیتلیال قرار دارد (Akester, 1986). در برخی از پرندگان این لایه کویلین بصورت یک لایه متراکم و یک لایه می باشد (McLelland, 1979). تاکنون در هیچ یک از گونه های اهلی گزارشی مبنی بر عدم لایه کویلین در سنگدان مشاهده نشده اما در سطح آزمایشگاهی ممکن است در بوقلمون اتفاق بیافتد. لایه سخت گلایکو پروتئینی رویی از ساختار گلایکو پروتئینی خارج شده  از سطح پرز مانند به وجود می آید (Hill, 1971). فعالیت و خرد کردن اجزا به وسیله سنگدان توسط Duke (1992) توصیف شد که بطور خلاصه می توان عنوان نمود که شروع عملیات خرد کردن با انقباض عضلات نازک و باز شدن دریچه پیلوری و انقباض قدرتمند دوازده انجام می شود. بلافاصله بعد از انقباض دوازده عضلات ضخیم به طور ناقص منقبص شده و این حالت موجب حرکت مواد در دوازده و ورود برخی مواد به پیش معده می گردد. وقتی که عضله ضخیم آزاد باشد پیش معده منقبض شده و مواد به سنگدان وارد می شود. هر سیکل انقباض 4 بار در دقیقه در هر محل اتفاق افتاده تا ذرات درشت بوسیله عضلات بزرگتر به وسیله سایش در کویلین در داخل سنگدان خرد شده و به وسیله عضلات کوچکتر به منطقه هدف حرکت داده شوند.

 ذرات درشت  قبل از ترک سنگدان بایستی خرد شوند (Clemens et al., 1975; Moore, 1999). همچنین Moore 1999)) نشان داد که در غاز ها دریچه پیلوری به عنوان یک الک انتخابی در مقابل ذرات درشت عمل نموده و به میزان خیلی کمی باز است که از خروج مواد با سایز درشت جلوگیری می نماید. Ferrando et al. 1987)) عنوان نمود سایز ذرات بایستی به 0/5 الی 1/5 میلی متر برسد تا توانایی عبور از سنگدان را داشته باشد. نتایج تحقیقاتHetland et al. (2002; 2003) and Amerah et al. (2008) نشان می دهد که هنگام استفاده از گندم کامل در جیره ذرات با سایز کمتر از 0/1 میلی متر به دوازده وارد می شوند.

 اگر چه پیش معده به عنوان محل ورود غذا به سنگدان می باشد و در آنجا پپسین و اسید کلرید ریک ترشح می شود اما زمان ماندگاری غذا در این قسمت کم می باشد. مهمترین فعالیت هضمی این ترشحات در سنگدان اتفاق می افتد. در طی انقباض عضلات ضخیم سنگدان غذا به مدت بالاتری در پیش معده باقی مانده و از این رو باعث می شود تا پیش معده ترشحات بیشتری در محتویات گوارشی داشته باشد (Duke, 1992). از این رو پیش معده و سنگدان بخشی جدایی ناپذیر از دستگاه گوارش محسوب می شوند. میانگین زمان ماندگاری غذا در پیش معده و سنگدان بین نیم الی یک ساعت می باشد (Shires et al., 1987; van der Klis et al., 1990;Dänicke et al., 1999). اما مطابق با یافته های Svihus et al. (2002) حدود نیمی از غذا در طی دو ساعت به سنگدان وارد شد که این امر نشان دهنده آن است که حجم سنگدان با توجه به ساختار اجزا جیره می تواند تغییر نماید و حتی می تواند به دو برابر افزایش یابد (Amerah et al., 2008; 2009b). گزارش شده است که وجود ذرات درشت در سنگدان (Hetland et al., 2003) نرخ عبور ذرات ریزتر مانند اکسید کروم همانند مارکر اکسید تیتانیوم را تحت تاثیر قرار می دهد (Svihus et al.,2002). اگرچه مدت زمان عبور برای ذرات مختلف متفاوت است اما میانگین زمان ماندگاری در دستگاه گوارش تحت تاثیر اندازه ذرات قرار می گیرد. اگر زمان ماندگاری خوراک با جیره تجاری متداول را یک ساعت در نظر بگیریم می توان با تحریک فعالیت سنگدان به وسیله ذرات درشتتر این زمان ابقا را به دوساعت افزایش داد. خاصیت انتخابی ذرات برای ابقا در سنگدان نشان می دهد که برخی مواد به میزان خیلی محدودی در سنگدان باقی می مانند. Svihus et al. (2002) عنوان نمود مقدار قابل توجهی از غذا در طی 30 دقیقه به سنگدان وارد می شود. که این یافته مطابق با نظریه Jackson and Duke (1995). می باشد.

  pH شیرابه گوارشی ترشح شده توسط پیش معده در حدود 2 می باشد (Duke, 1986) اما متناسب با زمان ماندگاری خوراک در محدوده سنگدان و پیش معده باعث تغییر در خصوصیات شیمیایی خوراک و افزایش pH می گردد. در طی آزمایش دامنه pH سنگدان جوجه های گوشتی از 1/9 الی 4/5 و بطور میانگین 3/5 بود. نتایج بدست آمده در طیور گوشتی بطور خلاصه در جدول 1 آورده شده است و عموما pH سنگدان هنگام مصرف خوراک پلت در حدود بین 3 الی 4 واحد بود و در برخی موارد میانگین 4/2 و 5/7 نیز گزارش شده است (Smulikowska et al. (2009) and Boros et al. (1998), برخی از داده ها خصوصا داده های مربوط به مطالعات قدیمی تر pH 2 الی 3 را گزارش نموده اند (Farner, 1960; McLelland, 1979; Riley and Austic, 1984;Mahagna et al., 1995; Mahagna and Nir, 1996; Hetland et al., 2002 ). هنگامی جیره حاوی کربنات کلسیم بالایی است (مانند جیره مرغ تخمگذار) pH سنگدان ما بین 4 الی 5 می باشد (Hetland and Svihus, 2007; Steenfeldt et al., 2007;Senkoylu et al., 2009 )، اما در برخی موارد pH 3/5 برای مرغان تخمگذار گزارش شده است (Gordon and Roland, 1997).