نقص سیستم ایمنی یکی از مشکلات صنعت طیور در سراسر جهان است. اغلب تصور می­ شود نقص دستگاه ایمنی به واسطه­ بیماری ­های عفونی نظیر گامبورو و مایکوتوکسین ها می­ باشد.

نویسنده: سعید مصلحی

 مقدمه:

 نقص سیستم ایمنی یکی از مشکلات صنعت طیور در سراسر جهان است. اغلب تصور می­ شود نقص دستگاه ایمنی به واسطه­ بیماری­ های عفونی نظیرگامبورو و مایکوتوکسین ها می ­باشد.

در واقع نقص سیستم ایمنی می­ تواند در اثر شرایط نامطلوب، شیوه­ های مدیریتی ضعیف، استرس­ های ناشی از واکسیناسیون بیش از اندازه و تغذیه­ نامطلوب، به تنهایی و یا همراه با عوامل بیماری­ زای دیگر ایجاد شود.نقص ایمنی در جوجه­ های گوشتی تاثیر منفی بر عملکرد و اقتصاد جهانی جوجه­ های گوشتی دارد. کلید جلوگیری از سرکوبی ایمنی کاهش استرس­ های محیطی و تغذیه­ ای، برنامه­ های واکسیناسیون مناسب و استانداردهای بالای امنیت زیستی است.

نقص ایمنی چیست؟

نقص ایمنی یک سندروم است نه یک بیماری و نشانه­ های کلینیکی ندارد. به هر حال عملکرد ضعیف، مشکلات یکنواختی، کاهش وزن بدن، افزایش ضریب تبدیل غذایی، واکنش ­های واکسن مکرر، افزایش مرگ ومیر، عفونت­ های باکتریایی ثانویه و تحلیل ارگان های لمفوئیدی می­ تواند ناشی از نقص ایمنی باشد.

دلایل نقص ایمنی چیست؟

-استرس­های محیطی

- تراکم بالای گله

- فضای آبخوری و دانخوری کمتر از مقدار بهینه

- تغذیه نامطلوب

-  بستر مرطوب

-  رطوبت نسبی کم

-گرد و خاک اضافی

- مایکوتوکسین­ ها

-  عوامل واگیر­دار مانند گامبورا، عفونت کم خونی ویروسی پرندگان و مارک

جلوگیری از نقص ایمنی :

تهویه صحیح

مدیریت خوب بستر

جوجه یکروزه با کیفیت

داشتن مدیریت غذاخوری و دانخوری با استانداردهای بالا

آزمایش کردن مکرر مواد خوراکی

اجتناب از استفاده از مواد خوراکی آلوده به مایکوتوکسین­ ها

واکسیناسیسون علیه گامبورو و عفونت کم خونی ویروسی پرندگان

رعایت استانداردهای امنیت زیستی ( در تمام اوقات )

-       حداقل رساندن بازدید­کننده ­ها

-       پروتکل­ های ارزیابی ریسک

-       پروتکل ­های ورود به مزرعه مانند: دوش گرفتن، تعویض کفش و لباس

-       رعایت اصول بهداشتی مانند: تعویض کفش وشست­ و­شوی دست­ ها هنگام ورود به مزرعه

-    اطمینان از ضد عفونی تجهیزات  قبل از ورود به مزرعه

شناخت نقص سیستم ایمنی 

نقص سیستم ایمنی بیشتر یک سندروم است تا بیماری و در آن علایم کلینیکی وجود ندارد. هر چند عملکرد ضعیف، مشکلات یکنواختی، کاهش وزن بدن، افزایش ضریب تبدیل، افزایش مرگ و میر، عفونت­ های باکتریایی ثانویه معمول و تحلیل رفتن ارگان ­های لنفوئیدی همه نشان ­دهنده نقص سیستم ایمنی است.

دلایل نقص ایمنی:

استرس­ های محیطی

شرایط محیطی نامطلوب موجب افزایش تولید کورتیکوسترون در بافت­ های لمنفوئیدی (لینفوئیدیا) مانند بورس و طحال و تحلیل رفتن آنها می ­شود. هر چند مکانیسم ­های دقیق آن مشخص نیست اما نتیجه آن نقص سیستم ایمنی می ­باشد.

استرس­ های محیطی دیگر چون مسائل مدیریتی مانند: تراکم بیش از حد گله، فضای ناکافی آبخوری و دانخوری، فاکتورهای تغذیه ای و مایکوتوکسین ها می باشند.

این استرس­ های محیطی همچنین می ­توانند موجب تغییر در محتوای میکرو فلور دستگاه گوارش به سمت باکتری مضر و در نتیجه بیماری­ های باکتریایی و رطوبت بستر شوند.

رطوبت بستر یکی از علل اصلی زخم بالشتک پا است که در نتیجه تولید آمونیاک وافزایش رطوبت بستر رخ می ­دهد.گازهای خطرناک مانند آمونیاک در صورت مدیریت ضعیف تهویه و آبخوری در سالن افزایش می­ یابند.

سطح آمونیاک 10-20 ppm   می­ تواند به اپی­تلیوم دستگاه تنفس آسیب برساند. قرار گرفتن طولانی مدت در معرض آمونیاک موجب صدمه به سیستم موکوسی می­ شود.

رعایت نکات مهم:

-  حفظ محیطی که برای پرنده در همه عمرش مناسب باشد.

- اطمینان از دست یافتن به تهویه صحیح

-  داشتن بستر خوب و مدیریت صحیح آبخوری و دانخوری

- کاهش استرس تغذیه ­ای (خوراکی با کیفیت بالا به پرندگان تغذیه شود).

-  آزمایش مواد اولیه برای مایکوتوکسین­ ها و اجتناب از استفاده از مواد اولیه آلوده به مایکوتوکسین

-داشتن برنامه مناسب تهویه در محل

- حفظ امنیت زیستی با استانداردهای بالا در تمام اوقات

عفونت طبیعتاً قبل یا طی تخمگذاری در گله­ های مادر رخ می­ دهد. در این شرایط، ویروس کم خونی پرندگان با انتشار عمودی به جوجه ­ها منتقل شده و نشانه ­های بیماری شامل تحلیل رفتن تیموس ، خونریزی ( بیماری بال آبی است) که در 10- 14 روزگی توسعه می­ یابد.

ویروس عفونت کم خونی پرندگان همچنین می­ تواند بطور افقی در محیط آلوده بین جوجه ­ها انتشار یابد.

عفونت کم خونی ویروسی پرندگان هم به صورت بالینی و هم تحت بالینی اثرات قابل توجهی بر عملکرد و سودآوری جوجه­ های گوشتی دارد.

عفونت­ های ثانویه نیز نقش مهمی در افزایش زیان­ های ناشی از شیوع عفونت کم خونی ویروسی پرندگان بازی می­ کنند .

ویروس بیماری مارک 

MDV   یک آلفا هرپس ویروس است که موجب ایجاد تومورسلول­ هایT  در جوجه ­ها می­ شود. از زمانی که این ویروس در دهه 70 شناخته شده سویه­ های حاد و فوق حاد بسیاری از آن به وجود آمده ­اند. معمولاً تومورهای مربوط به مارک در جوجه­ های گوشتی مشاهده نمی­ شوند.

MDV   می­ تواند موجب نقص ایمنی اولیه شود.

نقص ایمنی اولیه با آتروفی بورس و تیموس و درنتیجه اختلال تولید لنفوسیت­ ها ( سلول­های B ،T ) در ارگان ­های لنفوئیدی طی دو هفته اول عفونت ایجاد می­ شود. بسته به حدت ویروس آترفی می­ تواند غیر قابل برگشت یا برگشت پذیر باشد.

مایکوتوکسین­ ها

مایکوتوکسین متابولیت­ه ای میکروسکوبی قارچی هستند که به طور معمول کپک نامیده می­ شوند.کپک­ ها می ­توانند هنگام رشد یا  درو محصولات یا هنگام انبار مواد خوراکی بر روی آنها رشد و تولید مایکوتوکسین کنند. مایکوتوکسین­ ها می ­توانند موجب اختلالات متابولیکی و فیزیولوژیکی در طیور مانند آسیب رساندن به بافت­ های مختلف ، خونریزی و نقص ایمنی گردند.

برخی از رایجترین مسائلی که به وسیله مایکوتوکسین ­ها مشاهده می ­شوند:

• مسمومیت کبدی (توسط آفلاتوکسین B₁ (
• تحلیل رفتن ارگان­ های سیستم ایمنی (توسط آفلاتوکسینB₁ ، اوکراتوکسینA  وT₂  توکسین(
• سرکوب سلول­ های میانجی گر ایمنی (توسط آفلاتوکسین B₁ (
• مسمومیت کلیه ­ای (توسط اکراتوکسین A(

علل واگیر دار( عفونی) :

 گرچه هر بیماری کلینیکی عفونی می ­تواند موجب نقص ایمنی شود، اما عفونت­ های ویروس­ های مشخص می­ توانند اغلب در حالی که هنوز بیماری تحت کلینیکی است، مستقیماً موجب نقص سیستم ایمنی شود.

ویروس بیماری عفونت بورس (IBDV) ، ویروس کم خونی عفونی جوجه ها (CIAN) ، ویروس بیماری مارک (MDV) و رئو ویروس در هنگام تکثیر در سلول­ های لنفوئیدی موجب آپویتوز (یا مرگ برنامه­ ریزی شده سلول توسط سیستم ایمنی) و نکروزه (مرگ سلول) شدن سلول می شود.

ویروس بیماری عفونت بورس ( IBDV) :

(IBDV) متعلق به  جنس Avibirnavirielae   ویروس است. دو سروتیپ دارد اما تنها یکی از سروتیپ­ ها موجب نقص ایمنی و بیماری کلینیکی (بیماری گامبورو) در جوجه ­ها می ­شود . تاکنون مشخص شده است کهIBDV  خصوصاً در صورت آلودگی قبل از 3 هفتگی می­ تواند موجب نقص ایمنی جدی با صدمه زدن به پاسخ آنتی بادی و زمینه ­سازی برای ابتلا به بیماری های ثانویه شود.

ویروس کم خونی عفونی جوجه ­ها CIAV))

CIAV   یک ویروس متعلق به خانواده Circovindae  است.  CIAVدر برابر مواد ضد عفونی کننده بسیار مقاوم است و می­ تواند در برابر دما تا 80 درجه سانتی­گراد برای 15 دقیقه مقاومت کند.

در جوجه ­های جوان CIAVبا آسیب رساندن به تیموس بر سیستم ایمنی تاثیر می ­گذارد و موجب زیان­ های اقتصادی جدی در تولید جوجه­ های گوشتی می­ شود.

جلوگیری از مایکوتوکسین

آزمایش­ های مکرر جهت شناسایی رایجترین مایکوتوکسین­ های موجود در مواد خوراکی برای مشخص شدن وضعیت مواد خوراکی از لحاظ آلودگی به مایکوتوکسین ­ها نیاز است.

اگر آزمایشگاه خاص در دسترس نباشد HPLC تست و استفاده از کیت­ های  ELISAدر دسترس می­ تواند کمک کند. 

از استفاده از مواد اولیه آلوده به مایکوتوکسین­ ها برای تولید خوراک طیور اجتناب کنید.

استفاده از جاذب ­های  تجاری در دسترس برای کاهش ریسک مفید می­ باشد.

از مصرف خوراک مرغ مادر آلوده به سطوح بالای مایکوتوکسین اجتناب و یا آنها را با خوراک غیر آلوده مخلوط نموده و برای تغذیه جوجه­ های گوشتی تا پایان دوره رشد استفاده کنید.

واکسینه کردن مرغ­ های مادر را علیه IBDV

مرغ­ های مادر باید ایمنی بیشتری نسبت به گامبورو داشته باشند. ایمنی اولیه  بیشتر با گله مادری واکسینه شده با واکسن زنده IBDV  به دست می­ آید.

تیمار گله مادر با واکسن­ های غیر فعال IBDV در پایان دوره پرورش و در صورت نیاز طی تخم­گذاری جهت اطمینان از اینکه جوجه­ های گوشتی 1 روزه سطح بالا و یکسانی از آنتی­ بادی مادری لازم را برای IBDV دریافت کرده ­اند ضروری است.

آنتی­ بادی­ های مادری IBDV  را خنثی می­ کنند. غالباً واکسن ­ها زنده در جوجه­ های گوشتی برای فعال نمودن پاسخ ایمنی استفاده می­ شوند. واکسیناسیون به وسیله آب آشامیدانی است.

زمان واکسیناسیون می­ تواند گله را دچار  چالش کند. زمان واکسیناسیون براساس آنتی ­بادی های مادری اولیه و سرعت کاهش سطح آن در جوجه ­ها ، می­ تواند به انجام بهتر واکسیناسیون کمک کند.

امنیت زیستی :

امنیت زیستی از بیماری در جمعیت حیوانات موجب کنترل بیماری شده و هدف نهایی آن نگهداری پرندگان دور از آلودگی است. فواید آن کاهش یا به تاخیر افتادن بروز بیماری­ ها و واکسیناسیون  موثرتر می­ باشد.

زمانی که مکانی جدید طراحی می­ شود موقعیت مزرعه ، طراحی مزرعه و آشیانه اهمیت زیادی دارد و تاثیر  قابل توجهی بر سلامت پرندگان، وضعیت بیماری و عملکرد تولیدی دارد.

رعایت فاصله کاربردی ­ترین روش امنیت زیستی است که از انتقال عفونت ­ها از طریق هوا جلوگیری می­ کند ،جابه جایی تراکتورها و کامیون حمل مرغ و مردم بین مزارع خطر قابل توجهی در امنیت زیستی است که باید به دقت به آن توجه شود. 

امنیت زیستی باید یک بخش روزانه معمول در مزرعه باشد و یک برنامه امنیت زیستی وجود داشته باشد که برای کل سیستم اجباری باشد.

اساس روش امنیت زیستی :

-        کمترین بازدید­کنندگان

-        اجرای پروتکل

-        پروتکل ورود به مزرعه شامل دوش گرفتن هنگام ورود و خروج از مزرعه

-        تعویض لباس و کفش

-        تعویض کفش در هنگام ورود به هر سالن

-        بهداشت دست ­ها هنگام ورود به هر سالن

-        استفاده از تجهیزات بهداشتی و ضد عفونی و بهداشت وسائل نقلیه قبل از ورود به مزرعه جهت جلوگیری از آلودگی

اصول ورود و خروج باید به تصویب رسد.

-        گله تک سنی و شیوه ورود و خروج به تولید میکروارگانیسم­ های بیماری زا برای گله­ های بعدی برای مثال رئو ویروس، روتا ویروس  و IBDV کمک می­ کند .

از مواقعی که مزرعه خالی است باید برای تمیز کردن کامل مزرعه استفاده شود. حداقل 12 -14 روز خالی ماندن سالن می ­تواند موجب کاهش بیماری شود. زمانی که مرغداری خالی است ، همه کود باید از همه سالن­ ها خارج شده و حداقل 2 کیلومتر دورتر از سالن برده شود.

تمیز کردن موثر و روش­ های ضد عفونی پس از خروج کودها باید انجام شود. سالن­ های مرغداری باید ترجیحاً با آب گرم با فشار بالا (psi510 -800 وbar  55-35 ) شسته شوند تا از حذف شدن همه مواد آلی اطمینان حاصل شود.

 استفاده از دترجنت­ ها به پروسه تمیز کردن کمک می­ کند. ضد­عفونی­ کننده­ ها نیز در غلظت توصیه شده باید استفاده شوند.

عموماً ترکیبات حاوی فرمالدئید، گلوتارآلدئید، یودوفرها، عوامل آزادکننده کلر یا ترکیبات چهارگانه آمونیوم برای ضدعفونی مناسب هستند. پاک کردن و ضدعفونی  آبخوری­ ها و خط های آب پس از هر دوره از اقدامات ضروری است. جلوگیری از ورود جوندگان و پرندگان وحشی  به سالن مرغداری ضروری است زیرا آنها ناقل­ های بیولوژیکی یا مکانیکی برای دامنه وسیعی از بیماری ­ها هستند. محوطه مرغداری باید مرتب و تمیز باشد. پوشش گیاهی تودرتو وکوتاه باید حذف شود.

استفاده از طعمه در طول خارجی دیوارها، زیر مخزن خوراک و در ورودی به کنترل جوندگان کمک می­ کند و موجب مانیتور شدن جمعیت جوندگان می­ شود. سوسک های سیاه هم می­ توانند موجب انتقال بیماری­های (IBDV, MDV و سالمونلا )، صدمه به عایق­ های سالن و خورده شدن خوراک جوجه­ ها شوند.

بنابراین مواد شیمیایی موثر باید بین گله ­ها جهت جلوگیری از هجوم سوسک­ های سیاه مصرف شوند. مگس و دیگر حشرات پرواز کننده می ­توانند بیماری ­ها را منتقل کنند به همین دلیل حذف یا کاهش تعداد آنها در سالن ­های طیور ضروری است. پرندگان مرده باید روزانه جمع آوری شوند و به طور بهداشتی و بدون آلوده کردن  محیط مزرعه دور شوند تا منابع غذایی برای جوندگان ، حشرات و دیگر حیوانات وحشی نشوند.

یکی از روش­ های مطلوب برای پرندگان مرده تبدیل کردنشان به خاکستر است.

امنیت زیستی می­ تواند یک سیستم تولید پایدار را شکل دهد اما نیاز به تغییرات اساسی در پایه کشاورزی و کار کارکنان برای اجرای موثر دارد.

نتیجه­ گیری:

نقص سیستم ایمنی می ­تواند موجب زیان­ های  قابل توجهی در تولید و عملکرد اقتصادی جوجه­ های گوشتی شود.

نقص ایمنی می ­تواند به دلیل شرایط محیطی نامطلوب، شیوه­ های مدیریتی ضعیف و استرس تغذیه ­ای و عدم رعایت استانداردهای بالای امنیت زیستی ایجاد شود. با شیوه­های درست نقص ایمنی می­ تواند حداقل شده و عملکرد و سود آوری افزایش یابد.

نکات کلیدی برای جلوگیری از نقص ایمنی :

-        حفظ محیط مناسب برای پرندگان

-        اطمینان از تهویه صحیح

-        مدیریت خوب بستر، عمق بستر باید 10 – 8 سانتی متر و دمای 30 – 28 سانتی گراد در سالن

-        حفظ مدیریت درست خط آبخوری، اندازه گیری آب مصرفی و نرخ عبور و داشتن برنامه بهداشت مناسب

-        آزمایش مواد خوراک اولیه برای مایکوتوکسین­ها

-        داشتن برنامه واکسیناسیون مناسب در سالن

-        رعایت اصول ورود و خروج

-        حفظ استانداردهای بالای امنیت زیستی

-        کاهش آلودگی ­ها با روش ­های مناسب ضدعفونی در محل

-        حصول اطمینان از حشرات موذی در سالن (جوندگان و پرندگان وحشی)

رطوبت نسبی کم مخصوصاً در طیور بسیار جوان می ­تواند به سرعت اپیتلوم دستگاه تنفس را خشک کند و منجر به صدمه به مژک­ های تنفسی ­شود. همچنین گرم شدن بیش از حد بدن منجر به له له زدن پرنده­ ها می­ شود و له له زدن پرنده موجب استنشاق بیشترگرد و غبار و گازهای آزار دهنده می­ شود. گرد و غبار بیش از حد به موکوس دستگاه تنفسی صدمه می ­زند. بخش قابل توجهی از گردو غبار شامل فضولات خشک شده آلوده با بسیاری از باکتری­ ها مانند اکولای است.

در برخی مناطق مصرف آنتی بیوتیک­ ها برای 5 روز اول زندگی رایج است. این شیوه توصیه نمی ­شود زیرا آنتی­ بیوتیک­ ها منجر به رشد اولیه سریع در جوجه ­های تازه متولد شده و استفاده مفرط آنتی ­بیوتیک ­ها استقرار میکروفلور معمول دستگاه گوارش را به تاخیر می­ اندازد. به تاخیر افتادن استقرار میکروفلور منجر به اختلال در فلور طبیعی دستگاه گوارش در جوجه ­ها شده که این مسئله منجر به نقص ایمنی می­ گردد.

 

 

 

دانلود فایل